چرا اتاق بازرگانی با طرح شبنم مخالف است؟

این روزها شاهد افزایش حملات اعضای اتاق ایران به طرح شبنم هستیم. حال این سوال مطرح می شود که شبنم چیست و چرا به نظر دوستان اتاق ایران، شبنم جزء برنامه های زائد برای تجارت خارجی محسوب می شود؟

یکی از اعضای تیم طراح شبنم (طرحی برای رصد جریان کالا در کشور) در یادداشتی که در سایت جهان منتشر شده، به تحلیل حملات صورت گرفته به طرح شبنم پرداخته است. متن یادداشت عبدالعظیم ملایی به شرح زیر است:

این روزها شاهد افزایش حملات اعضای اتاق ایران (اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران) به طرح شبنم (شبکه بازرسی و نظارت مردمی) هستیم. حملاتی که با سوء برداشت از برنامه صحیح وزیر صنعت معدن و تجارت مبنی بر حذف مقررات غیرضروری برای تجارت آغاز شده و هر روز بر شدت آن افزوده می شود. حال این سوال مطرح می شود که شبنم چیست و چرا به نظر دوستان اتاق ایران، شبنم جزء برنامه های زائد برای تجارت خارجی محسوب می شود؟

گزارش مرکز پژوهش های مجلس در مورد طرح شبنم، این طرح را چنین تعریف کرده است: «شبنم یعنی اختصاص شناسه یکتا به هر یک از کالاهای واراداتی و تولیدی و رهگیری آنها در شبکه توزیع تا وصول توسط مصرف‌کننده، به گونه‌ای که اطلاعات کل کالاهای موجود در بازار اعم از مشخصات کالا، انتقال مالکیت و جابجایی آن در سامانه مرکزی قابل استعلام باشد و مردم با استعلام از سامانه به تخلف بنگاه‌ها پی‌برده و با ارائه گزارش و تأیید گزارش توسط نهاد بازرس، پاداش مالی دریافت نمایند».

با این تعریف، شبنم به جنگ عدم شفافیت در نظام توزیع و قاچاق کالا رفته است. حوزه ای که همواره از اوایل انقلاب ذهن مسئولان ارشد کشور را به خود درگیر کرده و تاکنون نیز پیشرفت ملموسی در حل این معضل مشاهده نشده است. این طرح در حال حاضر دارای مشکلاتی در سطح اجراست که ارتباطی به طراحی شبنم نداشته و نویسنده نیز منکر آنها نیست؛ تفصیل این مشکلات در گزارش مرکز پژوهش های مجلس به خوبی ارایه شده است و نیازی به بیان مجدد آنها نیست. امیدواریم که این مسائل اجرایی با تدبیر مسئولان دولت تدبیر و امید حل و فصل شود.

 

برای طراحی شبنم، بیش از ۴۷ تجربه خارجی مورد مطالعه قرار گرفته و با توجه به اهمیت حضور مردم بعنوان رکن اصلی طرح، برای تکمیل زنجیره تامین کننده تا مصرف کننده، نام شبکه بازرسی و نظارت مردمی برای آن انتخاب شده است. رویه های اجرایی طرح به این صورت است که هر واردکننده قبل از ثبت سفارش اقدام به ثبت درخواست برچسب می نماید؛ این برچسب ها (سبزرنگ) چاپ شده و در اختیار نمایندگی های طرح قرار می گیرد. با دریافت اطلاعات ترخیص، فرآیند الصاق نهایی می شود. حال اگر کالایی قبل از الزامی شدن، وارد شده باشد، به صورت خوداظهاری و با تایید اتحادیه، برچسب سطح عرضه (نارنجی رنگ) دریافت می نماید؛ البته عمده مشکلات طرح شبنم نیز به برچسب های سطح عرضه مربوط است.

کلیه کالاهای مشمول طرح شبنم کالاهای غیرفله و نهایی هستند که به دست مصرف کننده می رسد؛ بنابراین، کالاهای فله، واسطه‌ای و سرمایه‌ای مشمول طرح شبنم نیستند؛ زیرا این کالاها امکان الصاق شناسه ندارند. طبیعی است که ورود کالاهای نهایی باعث افزایش تقاضا برای ارز در شرایط تحریم می شود. حال از دوستان اتاق ایران انتظار می رود که اعلام نمایند طرح شبنم چگونه حلقه زاید تجارت محسوب می شود؟ اگر قصد خیرخواهی و افزایش رقابت پذیری کالاهای داخلی است، اتفاقاً طرح شبنم به این موضوع کمک شایانی می کند و با کنترل واردات کالاهایی نهایی، تیغ تعرفه ها را برنده تر می نماید.

اگر از زاویه ای دیگر به طرح شبنم نگاهی بیندازیم، اهمیت اجرای صحیح آن بیشتر نمایان می شود. تئوری «کشش صنایع از سمت بازار» در ادبیات توسعه اقتصادی بیان می کند که جهت گیری صنعتی یک کشور از سمت بازار بوده و این بازار است که تعیین می نماید یک کشور در چه مسیری قدم بردارد. اساسی ترین مسائل در حوزه بازار نیز میزان عرضه و تقاضا در گروه های کالایی مختلف است که این مهم تنها با بکارگیری سیستم های فناوری اطلاعات مشابه شبنم تحقق می یابد. اگر متولیان اقتصاد کشور ندانند چه کالایی بیشتر مورد اقبال بازار است؟ میزان تقاضا در دوره های زمانی معین چقدر است؟ موجودی کالا در انبارها و بازار چقدر است؟ چگونه می توانند نسبت به سیاستهای تجاری کشور – از جمله واردات و صادرات در گروه های کالایی مختلف – تصمیم بگیرند؟

نگارنده معتقد است که دلیل عمده مخالفت‌های اعضای اتاق ایران، ارایه ناقص مسیر پیشرفت طرح شبنم از سوی متولیان است؛ زیرا در غیراین صورت طبیعی است که همه ما ایرانی ها تمایل نداریم سیستم های شناسه گذاری و رهگیری کالا تعطیل شود تا قاچاقچیان به راحتی سیستم گمرک را دور زده و بازار کشور را به بهشت کالاهای بی کیفیت چینی تبدیل نمایند؛ آنگاه کارخانه های ما نیز خط تولید را جمع کرده، کارگران خود را به سیل بیکاران افزوده و به چین سفارش کالایی بدهند که مزین گشته به عبارت «ساخت ایران».